Μεταβολικό σύνδρομο ορίζεται η διαταραχή στη διαχείριση (χρήση και αποθήκευση) της ενέργειας από πλευράς του οργανισμού η οποία χαρακτηρίζεται από τη συνύπαρξη τουλάχιστον τριών από τις πέντε ακόλουθες καταστάσεις: παχυσαρκία κεντρικού τύπου (εντοπισμένη στην κοιλιακή χώρα), αρτηριακή υπέρταση, αυξημένα επίπεδα στο αίμα σακχάρου, αυξημένα τριγλυκερίδια και χαμηλά επίπεδα HDL (καλής) χοληστερόλης.
Το μεταβολικό σύνδρομο αποτελεί ένα αναδυόμενο παγκόσμιο πρόβλημα. Περίπου ένας στους τέσσερις Ευρωπαίους ενήλικες εκτιμάται πως έχει μεταβολικό σύνδρομο.
Στις ΗΠΑ όπου περίπου τα 2/3 του πληθυσμού παρουσιάζουν αυξημένο σωματικό βάρος και παχυσαρκία, πάνω από το ¼ του πληθυσμού πληρεί τα κριτήρια του μεταβολικού συνδρόμου. Στην Ελλάδα φαίνεται να πάσχει το 20% του πληθυσμού (5% στις ηλικίες 18-29 και 45% στους άνω των 60 ετών).
Οι ακριβείς μηχανισμοί που ευθύνονται για την εμφάνιση του συνδρόμου είναι πολύπλοκοι και αποτελούν ακόμα αντικείμενο έρευνας. Οι περισσότεροι ασθενείς είναι μέσης ηλικίας και άνω, υπέρβαροι, δεν ασκούνται και παρουσιάζουν ως ένα βαθμό αντίσταση στην ινσουλίνη, μια ορμόνη που ρυθμίζει τα επίπεδα σακχάρου στο αίμα. Το άγχος φαίνεται επίσης να έχει ρόλο στην εκδήλωση του συνδρόμου.
Οι σημαντικότεροι αιτιολογικοί παράγοντες είναι γονιδιακοί, η ηλικία, η διατροφή (ιδιαίτερα η κατανάλωση τροφών πλούσιων σε ζάχαρη), η περιορισμένη σωματική δραστηριότητα, οι διαταραχές του ύπνου και η υπέρμετρη κατανάλωση αλκοόλ.
Κοινός παρονομαστής των διαταραχών αυτών είναι η παρουσία αντίστασης των περιφερικών ιστών (κυρίως του μυϊκού ιστού) στη δράση της ινσουλίνης. Αυτή η ινσουλινοαντίσταση δεν είναι νόσος, είναι όμως η κεντρική μεταβολική διαταραχή που αυξάνει τον κίνδυνο εμφάνισης των διαταραχών που συνθέτουν το ψηφιδωτό του μεταβολικού συνδρόμου, ενώ συνδέεται και αιτιολογικά με τις διαταραχές αυτές.
Σήμερα, εκτός των βασικών συνιστωσών του μεταβολικού συνδρόμου, αναφέρεται και μια σειρά άλλων διαταραχών που σχετίζονται με αυτό όπως το αυξημένο ουρικό οξύ, το λιπώδες ήπαρ, η υπνική άπνοια, το σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών, η αυξημένη πηκτικότητα του αίματος κτλ.
Το σύνδρομο αυτό έχει αναγνωριστεί επίσημα τόσο στην Ευρώπη όσο και στην Αμερική ως ιδιαίτερα επιβαρυντικός παράγοντας για την εμφάνιση στεφανιαίας νόσου, δηλαδή στενωμάτων στις αρτηρίες της καρδιάς. Η ιδιαίτερη σημασία του συνδρόμου έγκειται στο ότι όταν τουλάχιστον τρεις από τους πέντε προαναφερθέντες παράγοντες κινδύνου συνυπάρχουν σε έναν άνθρωπο, ο κίνδυνος για μελλοντικό έμφραγμα του μυοκαρδίου αυξάνεται κατακόρυφα (από 2 έως 4 φορές).
Φαίνεται ότι ο συνδυασμός του διαταραγμένου μεταβολισμού του σακχάρου, της κοιλιακής παχυσαρκίας, της χαμηλής HDL σε συνδυασμό με υψηλά τριγλυκερίδια και της αρτηριακής υπέρτασης θα αποτελέσει τη νέα μάστιγα για καρδιαγγειακά επεισόδια στην εποχή μας αφού ολοένα και περισσότεροι άνθρωποι σε όλο τον κόσμο συμπεριλαμβανομένης και της Ελλάδας εκδηλώνουν το σύνδρομο.
Η θεραπεία του μεταβολικού συνδρόμου περιλαμβάνει τη βελτίωση της βασικής υποκείμενης μεταβολικής διαταραχής, δηλαδή της αντίστασης των περιφερικών ιστών στη δράση της ινσουλίνης. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί με την αλλαγή του τρόπου ζωής (ελάττωση του σωματικού βάρους και καθημερινή σωματική άσκηση) και κατά περίπτωση με φάρμακα που στοχεύουν στην αντιμετώπιση των παραγόντων κινδύνου που συνυπάρχουν (αρτηριακή υπέρταση, δυσλιπιδαιμία, διαβήτης).
Η δίαιτα έχει μεγάλη συμβολή στη θεραπεία του μεταβολικού συνδρόμου αφού οι υποθερμικές δίαιτες μειώνουν το σωματικό βάρος, την αρτηριακή πίεση ενώ παράλληλα βελτιώνουν τα λιπίδια του αίματος και το σάκχαρο. Ελάττωση κατά 5-7% του αρχικού βάρους σε παχύσαρκα άτομα είναι ικανή να βελτιώσει σημαντικά όλες τις παραμέτρους του μεταβολικού συνδρόμου.
Έμφαση τελευταία δίνεται και στη μεσογειακή δίαιτα, η οποία μπορεί να μειώσει κατά 50-70% τον κίνδυνο καρδιαγγειακών επεισοδίων σ’ αυτούς που την ασπάζονται.
